Marek Dziekoński. Koncepcja – kreacja – konteksty
Eksponowanie i podkreślanie wartości dziedzictwa kulturowego kilku ostatnich dziesięcioleci stanowi istotny kierunek działalności Muzeum Miejskiego w Tychach. Tytułowa wystawa, a także towarzyszące jej wydarzenia oraz publikacje, prezentują drogę twórczą wybitnego architekta, Marka Dziekońskiego, związanego przede wszystkim z Tychami oraz Wrocławiem.
Marek Dziekoński z modelem budynku Panoramy Racławickiej ok. 1958. Fot. z archiwum Ewy Dziekońskiej
Ekspozycja stanowi wybór jego najważniejszych i najbardziej reprezentatywnych projektów – zarówno tych zrealizowanych, jak i tych, które powstały wyłącznie na papierze. W wielu przypadkach pokazywane projekty korespondują z fotograficzną dokumentacją makiet lub obiektów w trakcie budowy i tuż po jej ukończeniu. Niejednokrotnie fotografie stanowią również jedyny ślad architektonicznej koncepcji. W przypadku obiektów istniejących, obraz pierwotny został skonfrontowany ze stanem obecnym, dając możliwość refleksji nad trwałością dorobku pracowitego życia twórcy oraz zmiennością recepcji wartości estetycznych.
Pawilon Klubu Górniczego w Tychach, lata 60. Fot. Zygmunt Kubski, zbiory Muzeum Miejskiego w Tychach
Marek Dziekoński urodził się 30 sierpnia 1930 roku w Warszawie. W latach 1946-1949 uczęszczał do Liceum Budowlanego przy Państwowej Szkole Przemysłu Drzewnego w Zakopanem oraz Państwowego Liceum Budowlanego we Wrocławiu, po czym rozpoczął studia na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. W 1954 roku został asystentem prof. Tadeusza Brzozy w Katedrze Projektowania Budynków Społeczno-Mieszkalnych, zaś rok później uzyskał dyplom magistra. Równocześnie z pracą na uczelni działał w ramach wrocławskiego Miastoprojektu. W latach 50. istotną rolę w twórczości architekta odgrywały wątki ludowe. Podejmował on próby kreowania stylu nowozakopiańskiego, który uważany w dobie socrealizmu za narodowy stał się nurtem akceptowanym i dobrze widzianym. Co istotne, był on równocześnie pewną alternatywą dla przesadnej podniosłości i pompatyczności ówcześnie postulowanej architektury, czerpiącej ze stylów historycznych.
Budynek banków PKO, NBP i BS oraz PZU w Tychach, ok. 1974. Fot. z archiwum Ewy Dziekońskiej
Odwilż obyczajowa w 1956 roku doprowadziła do znaczących przemian architektonicznych. Socrealizm odszedł w przeszłość, a wrócił modernizm w nowej odsłonie. W takim kontekście został ogłoszony powszechny konkurs na budynek Panoramy Racławickiej w 1957 roku, w którym nagrodę zdobył właśnie projekt Marka i Ewy Dziekońskich. W związku z niepewnością co do realizacji obiektu oraz niewielkimi perspektywami rozwoju zawodowego, architekt zrezygnował z pracy we Wrocławiu i w 1959 roku przeniósł się wraz rodziną do Tychów. Nowo powstające miasto kusiło możliwościami. Przyciągał również autorytet głównych projektantów – Kazimierza Wejcherta i Hanny Adamczewskiej-Wejchert. W ramach pracy przy „Miastoprojekcie Nowe Tychy”, Marek Dziekoński rozwiązał ogromną ilość różnorodnych, często bardzo skomplikowanych zagadnień projektowych. Podejmował prace nad obiektami o najrozmaitszej skali i przeznaczeniu – począwszy od budynków mieszkalnych, poprzez całe spektrum obiektów usługowych, po przemysłowe. Do najważniejszych zrealizowanych należą m.in. pawilon Klubu Górniczego NOT i hala sztucznego lodowiska.
W 1977 roku Marek Dziekoński opuścił Tychy i ponownie, tym razem na stałe, związał się z Wrocławiem. Podjął pracę we Wrocławskim Biurze Projektowo-Badawczym Budownictwa Przemysłowego, a następnie prowadził własną pracownię architektoniczną. Spośród zrealizowanych na Dolnym Śląsku projektów wymienić należy m.in. budynek Panoramy Racławickiej we Wrocławiu oraz tamtejszą halę sportową Orbita.
Hala sztucznego lodowiska w Tychach, ok. 1978. Fot. z archiwum Ewy Dziekońskiej
Niemal całe życie Marka Dziekońskiego skupiało się wokół architektury. Był on aktywnym członkiem Stowarzyszenia Architektów Polskich, a jego prywatną pasją była rysunkowa dokumentacja wymierającego budownictwa drewnianego. Marek Dziekoński zmarł we Wrocławiu 3 maja 2002 roku w pełni sił twórczych. U podstaw jego prac projektowych leżało przekonanie o istotnej funkcji budowli, głęboka świadomość roli konstrukcji oraz znakomita znajomość i wyczucie materiału dające możliwość tworzenia wyrafinowanych pod względem plastycznym form. Świadectwem tego są liczne nagrody i wyróżnienia w konkursach architektonicznych, a nade wszystko same zrealizowane obiekty.
Wystawa „Marek Dziekoński. Koncepcja – kreacja – konteksty”M będzie prezentowana w Muzeum Miejskim w Tychach (Dawna Młótownia, ul. Katowicka 9) do 9.09.2017 r.
tekst: Patryk Oczko
korekta: Martyna Góra
