Marek Dziekoński. Koncepcja – kreacja – konteksty
Eksponowanie i podkreślanie wartości dziedzictwa kulturowego kilku ostatnich dziesięcioleci stanowi istotny kierunek działalności Muzeum Miejskiego w Tychach. Tytułowa wystawa, a także towarzyszące jej wydarzenia oraz publikacje, prezentują drogę twórczą wybitnego architekta, Marka Dziekońskiego, związanego przede wszystkim z Tychami oraz Wrocławiem.
Ekspozycja stanowi wybór jego najważniejszych i najbardziej reprezentatywnych projektów – zarówno tych zrealizowanych, jak i tych, które powstały wyłącznie na papierze. W wielu przypadkach pokazywane projekty korespondują z fotograficzną dokumentacją makiet lub obiektów w trakcie budowy i tuż po jej ukończeniu. Niejednokrotnie fotografie stanowią również jedyny ślad architektonicznej koncepcji. W przypadku obiektów istniejących, obraz pierwotny został skonfrontowany ze stanem obecnym, dając możliwość refleksji nad trwałością dorobku pracowitego życia twórcy oraz zmiennością recepcji wartości estetycznych.

Pawilon Klubu Górniczego w Tychach, lata 60. Fot. Zygmunt Kubski, zbiory Muzeum Miejskiego w Tychach
Marek Dziekoński urodził się 30 sierpnia 1930 roku w Warszawie. W latach 1946-1949 uczęszczał do Liceum Budowlanego przy Państwowej Szkole Przemysłu Drzewnego w Zakopanem oraz Państwowego Liceum Budowlanego we Wrocławiu, po czym rozpoczął studia na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. W 1954 roku został asystentem prof. Tadeusza Brzozy w Katedrze Projektowania Budynków Społeczno-Mieszkalnych, zaś rok później uzyskał dyplom magistra. Równocześnie z pracą na uczelni działał w ramach wrocławskiego Miastoprojektu. W latach 50. istotną rolę w twórczości architekta odgrywały wątki ludowe. Podejmował on próby kreowania stylu nowozakopiańskiego, który uważany w dobie socrealizmu za narodowy stał się nurtem akceptowanym i dobrze widzianym. Co istotne, był on równocześnie pewną alternatywą dla przesadnej podniosłości i pompatyczności ówcześnie postulowanej architektury, czerpiącej ze stylów historycznych.
Odwilż obyczajowa w 1956 roku doprowadziła do znaczących przemian architektonicznych. Socrealizm odszedł w przeszłość, a wrócił modernizm w nowej odsłonie. W takim kontekście został ogłoszony powszechny konkurs na budynek Panoramy Racławickiej w 1957 roku, w którym nagrodę zdobył właśnie projekt Marka i Ewy Dziekońskich. W związku z niepewnością co do realizacji obiektu oraz niewielkimi perspektywami rozwoju zawodowego, architekt zrezygnował z pracy we Wrocławiu i w 1959 roku przeniósł się wraz rodziną do Tychów. Nowo powstające miasto kusiło możliwościami. Przyciągał również autorytet głównych projektantów – Kazimierza Wejcherta i Hanny Adamczewskiej-Wejchert. W ramach pracy przy „Miastoprojekcie Nowe Tychy”, Marek Dziekoński rozwiązał ogromną ilość różnorodnych, często bardzo skomplikowanych zagadnień projektowych. Podejmował prace nad obiektami o najrozmaitszej skali i przeznaczeniu – począwszy od budynków mieszkalnych, poprzez całe spektrum obiektów usługowych, po przemysłowe. Do najważniejszych zrealizowanych należą m.in. pawilon Klubu Górniczego NOT i hala sztucznego lodowiska.
W 1977 roku Marek Dziekoński opuścił Tychy i ponownie, tym razem na stałe, związał się z Wrocławiem. Podjął pracę we Wrocławskim Biurze Projektowo-Badawczym Budownictwa Przemysłowego, a następnie prowadził własną pracownię architektoniczną. Spośród zrealizowanych na Dolnym Śląsku projektów wymienić należy m.in. budynek Panoramy Racławickiej we Wrocławiu oraz tamtejszą halę sportową Orbita.
Niemal całe życie Marka Dziekońskiego skupiało się wokół architektury. Był on aktywnym członkiem Stowarzyszenia Architektów Polskich, a jego prywatną pasją była rysunkowa dokumentacja wymierającego budownictwa drewnianego. Marek Dziekoński zmarł we Wrocławiu 3 maja 2002 roku w pełni sił twórczych. U podstaw jego prac projektowych leżało przekonanie o istotnej funkcji budowli, głęboka świadomość roli konstrukcji oraz znakomita znajomość i wyczucie materiału dające możliwość tworzenia wyrafinowanych pod względem plastycznym form. Świadectwem tego są liczne nagrody i wyróżnienia w konkursach architektonicznych, a nade wszystko same zrealizowane obiekty.
Wystawa „Marek Dziekoński. Koncepcja – kreacja – konteksty”M będzie prezentowana w Muzeum Miejskim w Tychach (Dawna Młótownia, ul. Katowicka 9) do 9.09.2017 r.
tekst: Patryk Oczko
korekta: Martyna Góra