Pozdrowienia z… Krakowa. Pocztówki ze sztuką w tle

Tym razem trafiła do nas pocztówka z krakowskiego podwórka. Kraków jako miasto sztuki nie musi być nikomu przedstawiany – jednak jak w tym dostatku artystycznych uciech wybrać to, co szczególnie warte jest uwagi? Co zobaczyć i gdzie się udać – podpowiada nam Katarzyna Kucharska.

Widok Podgórza, (fot. Wikimedia Commons)

Dlaczego warto przyjechać na krakowskie Podgórze?
Podgórze znajduje się zaledwie kilka przystanków od Rynku, a jest miejscem niezwykle czarującym, malowniczym, położonym nad brzegiem Wisły. To, co zachęca do odwiedzenia tego miejsca, to również intrygująca historia tej dzielnicy oraz architektura. Aby odkryć walory estetyczne i przyciągnąć turystów, władze miasta zdecydowały, że to właśnie w tej dzielnicy powstaną, położone blisko siebie, jedne z najważniejszych krakowskich instytucji kultury. I tak oto, rozpoczynając swoją wędrówkę od Placu Bohaterów Getta, możemy zwiedzić: Cricotekę, oddziały Muzeum Historycznego Miasta Krakowa – Aptekę pod Orłem, Fabrykę Schindlera oraz Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK.

Cricoteka

W 1980 roku, z inicjatywy Tadeusza Kantora, powstało w Krakowie archiwum dokumentujące działalność Teatru Cricot 2. Artysta chciał, aby ta instytucja łączyła w sobie sferę wizualną, wystawienniczą, naukowo-archiwalną i dydaktyczno-poznawczą. Według niego właśnie ta wielopłaszczyznowa działalność Crioteki byłaby w stanie utrwalić, rozpowszechnić i zobrazować jego dorobek artystyczny. W 2014 roku, w Krakowie przy ulicy Nadwiślańskiej, otwarto nową siedzibę Cricoteki. Inspirację dla tej niezwykłej architektury, wpisanej w postindustrialny budynek dawnej Elektrowni Podgórskiej, stanowiło dzieło Kantora „Ambalaż”, czyli idea niemożliwego. Dzięki tej rewitalizacji w budynku powstało Archiwum wraz z czytelnią, przestrzenie wystawiennicze, Sala Teatralna, Sala Edukacyjna oraz księgarnia. Obecnie Cricoteka zajmuje się działalnością wystawienniczą, teatralną, edukacyjną oraz popularyzuje zjawiska z zakresu twórczości Tadeusza Kantora oraz sztuki współczesnej. Do dyspozycji zwiedzających udostępnione jest również jego mieszkanie – pracownia przy ulicy Siennej 7/5, gdzie prezentowane są dzieła artysty, przedmioty osobiste oraz pamiątki. W głównej siedzibie Cricoteki zobaczyć można teraz dwie wystawy: ,,Kiedy znów będę mały?’’ oraz ,,Odsłona trzecia: Marioneta’’.

Kiedy znów będę mały? (wystawa czasowa 17.06 – 18.09. 2016)

Duet Bracia – Kostiumy i obiekt ze spektaklu ,,Piosenki miłości i śmierci’’ w reż. Cezarego Tomaszewskiego. Na dole po prawej: mural – Autoportret Kariny Bisch i rzeźba Pawła Althamera ,,Jael’’. Fot. Katarzyna Kucharska

Tytuł wystawy został zainspirowany dziełem Janusza Korczaka. Jego znaczenie jest niezwykle przewrotne, ponieważ będąc dziećmi niecierpliwie wyczekujemy momentu, kiedy staniemy się dorośli. Kiedy to jednak nastąpi, zdajemy sobie sprawę, że jedynym sposobem na powrót do dzieciństwa są wspomnienia. Ekspozycja prezentuje dzieła artystów z ich wczesnych etapów kariery bądź też takie, których powstanie wynikało z osobistych, rodzicielskich doświadczeń. Ukazuje także moment narodzin artystycznej osobowości oraz moment wchodzenia w wiek dojrzały.

Wystawę otwiera sztandarowe dzieło Tadeusza Kantora ,,Maszyna miłości i śmierci’’ z 1987 roku. Dzieło to jest wyrazem zainteresowania artysty dramatem Maeterlincka, który uważał, że człowiek w walce z losem jest bezwładny niczym marionetka. Twórczość Mauricego Maeterlincka towarzyszyła Kantorowi już w latach 30., kiedy to jako młody adept Akademii Sztuk Pięknych stworzył on ,,kieszonkowy spektakl’’ z udziałem marionetek. Współczesną odpowiedzią zdają się być obiekty ze sztuki teatralnej ,,Piosenki miłości i śmierci’’ (2015) w reżyserii Cezarego Tomaszewskiego. Spektakl ten przygotowany został z okazji obchodów setnych urodzin Tadeusza Kantora i kilkukrotnie był prezentowany w Cricotece. Na wystawie ,,Kiedy znów będę mały?’’ pokazano kostiumy oraz obiekt z przedstawienia stworzony przez artystyczny duet Bracia (Maciej Chorąży i Agnieszka Klepacka).

Aneta Grzeszykowska ,,Franciszki’’ i rzeźba w technice Władysława Hasiora z lat 40. Fot. Katarzyna Kucharska

Niezwykle interesujące są dzieła, które dokumentują twórczą współpracę między rodzicami a dziećmi. W prezentowanym na wystawie filmie Wiktora Gutta udział biorą dzieci artysty – Łukasz i Julia. Malują one swoje ciała w rytm etnicznych dźwięków. To właśnie obecność muzyki wyzwala w dzieciach pokłady kreatywności, spontaniczności, poczucie swobody i brak skrępowania własnym ciałem. Julia i Łukasz malują swoje ciała tak, jakby byli członkami dzikiego plemienia – kolory i formy dobierają w sposób instynktowny. Innymi przykładami rodzinnej współpracy są dzieła artystów takich jak Paweł Althamer ,,Jael’’ czy seria laleczek Anety Grzeszykowskiej przedstawiająca jej córkę Franciszkę w przyszłości.

Anja Carr – Fotografie dokumentujące jej performance. Fot. Katarzyna Kucharska

Na wystawie zobaczyć można również mural Kariny Bisch. Francuska artystka wykonała swój autoportret specjalnie na potrzeby tej wystawy. Znakiem charakterystycznym jej twórczości są dekoracyjność, nieskomplikowane formy, płaska plama barwna stanowiące wyraz inspiracji stylistyką Awangardy. ,,Kiedy znów będę mały?’’ to również prezentacja dzieł artystów z wczesnego etapu ich twórczości, na przykład rzeźba Władysława Hasiora wykonana w technice korzenioplastyki czy marionetka Christiana Boltanskiego ,,Le petit Christian’’.

Maciej Chorąży – ,,Panoptikumkum’’. Fot. Katarzyna Kucharska

Dziecięcą estetykę wykorzystują w swoich pracach również Anja Carr w cyklu fotografii dokumentującej jej performance oraz Tony Oursler w filmowej realizacji ,,Grand Mal’’, w której artysta porusza w sposób psychodeliczny problemy dorosłego człowieka dotyczące religii, seksu i śmierci. Swoją instalację ,,Panoptikumkum’’ prezentuje również Maciej Chorąży i jest to kolekcja zabawek, które artysta nabywał, podróżując po różnych zakątkach świata.

Wystawie ,,Kiedy znów będę mały?’’ towarzyszy również projekt ,,The Book Lovers’’, w ramach którego zaaranżowany został kącik czytelniczy. W jego zasobach znajdziemy powieści autorstwa artystów wizualnych z gatunku coming of age story pochodzące z kolekcji Muzeum Sztuki Współczesnej w Antwerpii.

Odsłona Trzecia : Marioneta (wystawa stała 16.02–29.01. 2017)

Trzecia odsłona: Marioneta. I Obiekt ,,Goplana i elfy’’ ze spektaklu ,,Balladyna’’ II Obiekt ,,Dzieci w wózku’’ ze spektaklu ,,W małym dworku’’ III Obiekt ,,Pręgieże’’ ze spektaklu ,,Niech sczezną artyści’’

Wystawa ta jest trzecią z czterech planowanych przez Cricotekę ekspozycji poświęconych twórczości Tadeusza Kantora. Zaprezentowane obiekty pochodzą ze stworzonej przez artystę kolekcji. W jej skład wchodzą rękopisy, szkice, archiwalia, rekwizyty, kostiumy, rzeźby, obiekty, które artysta przechowywał z myślą o wystawieniu ich jako eksponatów w Cricotece. W 1984 roku opracował listę 24 obiektów, które od wczesnych lat swojej działalności tworzył na potrzeby spektakli. Te, które uległy zniszczeniu lub były w złym stanie, Kantor postanowił odnowić i zrekonstruować. W ten oto sposób stały się one autonomicznymi dziełami, wyniesionymi do rangi eksponatów muzealnych.

Wystawa prezentuje działalność Kantora od czasów Podziemnego Teatru Niezależnego, aż do Teatru Śmierci. Wszystkie etapy scenicznej działalności artysty wzbogacone zostały materiałami multimedialnymi, w których zobaczyć można fragmenty spektakli, manifesty, teksty teoretyczne, komentarze współpracowników. Na wystawie zaprezentowano obiekty ze spektakli, m.in.: ,,Powrótu Odysa’’, ,,Balladyny’’, ,,W małym dworku’’, ,,Umarłej klasy’’, ,,Niech sczezną artyści’’, ,,Wielopole Wielopole’’ i innych. To, co zasługuje na szczególne uznanie, to znakomita aranżacja przestrzeni i gra świateł pozwalająca poczuć ducha artysty.

kuratorzy: Natalia Zarzecka, Justyna Michalik, Małgorzata Paluch–Cybulska, Jan Raczkowski

Cricoteka proponuje również bogatą ofertę edukacyjną. Szczególnie interesujący jest cykl warsztatów ,,Pojęcia mylące’’. Zajęcia prowadzone są przez aktorów Teatru Cricot 2 i odbywają się od lipca do października. Pozwalają one na rozwinięcie umiejętności scenicznych uczestników oraz zapoznanie się z praktyką tego teatru.

Oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa: Apteka Pod Orłem
Plac Bohaterów Getta 18

Fot. materiały prasowe

Apteka Pod Orłem została założona w 1909 roku przez Józefa Pankiewicza. W czasach niemieckiej okupacji została włączona w obszar getta. Dzięki staraniom właściciela udało się kontynuować jej działalność tak, aby mogła w tym czasie służyć potrzebującym. Apteka pełniła również funkcję poczty, umożliwiając więźniom getta kontakt ze światem zewnętrznym. Po zakończeniu Powstania Warszawskiego Apteka Pod Orłem była miejscem, gdzie spotykali się artyści masowo uciekający ze stolicy.

Fot. materiały prasowe

Obecnie ten oddział Muzeum Historycznego prezentuje stałą wystawę, która powstała w oparciu o wspomnienia Józefa Pankiewicza. Wszystkie pomieszczenia apteki zostały zaadaptowana na sale wystawowe. Możemy tam oglądać nie tylko zrekonstruowane wnętrza apteczne z pełnym wyposażeniem, ale również poznać losy osób zaangażowanych w jej działalność. Ekspozycja prezentuje także wątki poświęcone tematyce podgórskiego getta, związane z nim historie, relacje świadków.

kurator: Monika Bednarek

Oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa: Fabryka Emalia Oskara Schindlera
Lipowa 4

Fot. materiały prasowe

Fabryka powstała w 1937 roku jako zakład produkcji wyrobów emaliowanych i blaszanych. Dwa lata później była początkowo dzierżawiona, a następnie stała się własnością Oskara Schindlera. Zakład działał do 1945 roku i dzięki temu, że właściciel zdecydował się zatrudnić zagrożonych eksterminacją Żydów, wielu z nich udało się uratować. Jest to miejsce znane szczególnie za sprawą powieści ,,Arka Schindlera’’ Thomasa Keneally’ego, jak i filmowej adaptacji Stevena Spielberga ,,Lista Schindlera’’.

Fot. materiały prasowe

Kraków czas okupacji 1939 – 1944 (wystawa stała)
Wystawa prezentuje historię Krakowa oraz jego polskich i żydowskich mieszkańców w czasie II wojny światowej, dając wgląd w prywatne życie tych osób, brutalnie przerwane przez niemieckiego okupanta. Scenariusz wystawy został przygotowany przez wielu wybitnych specjalistów pod kierownictwem kuratorki Moniki Bednarek. Aranżacja zaplanowana została tak, aby za pomocą relacji świadków, a także wojennych fotografii, filmów i innych multimediów, w sposób chronologiczny ukazać tę trudną historię. Scenograficzno-rzeźbiarska rekonstrukcja istotnych ze względów historycznych miejsc pozwala przenieść się widzom w realia ówczesnych wydarzeń.

Więzień 774. Xawery Dunikowski w KL Auschwitz (wystawa czasowa 02.06 – 28.08.2016)

Wystawa prezentuje mało znany epizod z życia artysty, który trafił do obozu pracy w wieku 64 lat. Historia rzeźbiarza to jeden z przykładów próby wyniszczania polskiej inteligencji przez hitlerowców. Dzięki zaangażowaniu wielu osób – współwięźniów, obozowych lekarzy oraz osób z zewnątrz – Dunikowskiemu udało się uniknąć śmierci. Scenariusz wystawy został oparty na korespondencji artysty, relacjach współwięźniów, wspomnieniach. Zaprezentowany został również cykl prac Dunikowskiego ,,Oświęcim’’ i portrety, które wykonywał więźniom.

kurator: Maria Zientara

Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK
ul. Lipowa 4a

Pomysł na założenie instytucji pojawił się 2004 roku, kiedy to gmina Kraków przejęła tereny po dawnej Fabryce Schindlera. MOCAK jest doskonałym przykładem praktyki stosowanej na całym świecie, gdzie w industrialny pejzaż wpisuje się instytucje związane ze sztuką współczesną. Projekt wybrany przez komisję zakładał wzniesienie jednego nowego budynku oraz adaptację sześciu już istniejących. Dzięki temu powstał obiekt o niezwykle nowatorskim rozwiązaniu architektonicznym, łączącym przeszłość z teraźniejszością. Muzeum zostało otwarte w 2011 roku. Obecnie możemy tam zobaczyć 5 wystaw.

Medycyna w sztuce (wystawa czasowa 22.04 – 02.10.2016)

Wystawa ta jest jedną z cyklu prezentowanych dotychczas ekspozycji poruszających wybrane zjawiska cywilizacyjne czy problemy społeczne. We wcześniejszych odsłonach mogliśmy oglądać jak zagadnienia zbrodni, ekonomii, gender są poruszane przez artystów sztuk plastycznych. W tej edycji prezentowane są dzieła m.in.: Mariny Abramović, Roberta Kuśmirowskiego, Zbigniewa Libery, Wilhelma Sasnala, Aliny Szapocznikow, Valie Export i innych.

kuratorzy: Monika Kozioł, Delfina Jałowik, Maria Anna Potocka, Jürgen Kaumkötter

Inne wystawy to:
– „Kolekcja Mocaku”,
– „Live Factory 2: Warhol by Krystian Lupa”,
– „Odbitka próbna”,
– „Martwa natura. Portret psychologiczny”.

Serdecznie polecam krakowskie Podgórze nie tylko ze względu na piękne nadwiślańskie widoki, ale również ze względu na interesującą historię i architekturę. Bogaty repertuar wystaw w pobliskich instytucjach kultury sprawi, że każdy znajdzie coś dla siebie. Niewielkie odległości między tymi miejscami pozwalają na spokojne przemierzanie drogi spacerem oraz na spędzenie czasu w sposób efektywny, bez pośpiechu.

tekst: Katarzyna Kucharska

korekta: Martyna Góra