Regały Sztuki: Styl gotycki wyklucza się

„Styl gotycki wyklucza się” to dosłowny cytat postulatu, jaki skierowany został do architektów w konkursie na flagową realizację śląskiego międzywojnia – gmachu Sejmu Śląskiego i Urzędu Wojewódzkiego – nową siedzibę władz autonomicznego województwa śląskiego. Paradoksalnie, w publikacji (A. Syska, T. Kiełkowski, 2015) o tym samym tytule, opisu tej jednej z największych budowli administracyjnych ówczesnej Polski wcale nie znajdziemy.

fot. Karolina Wojciechowska

Tytuł ten sygnalizować ma bowiem pewną zmianę w podejściu do architektury, która od tego momentu miała znaleźć swój własny, śląsko-polski wyraz. Odwracając się od form historycznych, a także neogotyckich, wiązanych z wzorami niemieckimi, wykreować miała własny język. Językiem tym stały się formy modernistyczne, które wspaniale oddawały nowoczesne aspiracje nowo ukształtowanego regionu. Postępowe budownictwo, wyzbyte kolumn, kwiatonów oraz rozbudowanej ornamentyki, miało stać się synonimem rozwoju i nowoczesnego myślenia jego mieszkańców.

Budowle wyróżniające się niesztampową konstrukcją, nową – płynną linią bądź użytym materiałem zebrane zostały w przejrzystym wolumenie, który może posłużyć podczas miejskich spacerów. Przewodnik oddany czytelnikowi nie jest gotową ścieżką czy szlakiem, którym należy podążać – pozostawia mu dowolność. Forma taka wpisuje się doskonale w trend na-nowo-odkrywanej architektury modernistycznej, która popycha czytelników do samodzielnych poszukiwań. Jest to książka, którą zabrać można na przechadzkę bądź przejrzeć (ze względu na niezwykły materiał zdjęciowy) w zaciszu, odkrywając zupełnie nowe oblicze mijanych codziennie budowli.

fot. Karolina Wojciechowska

Publikacja ma charakter nowatorski ze względu na zebranie w jednym miejscu realizacji architektonicznych z całego województwa śląskiego, które – w zamierzeniu – umożliwić ma porównanie budowli znajdujących się niegdyś pod różnymi auspicjami. Skumulowane zostały w niej realizacje z terenów dawnego województwa śląskiego, kieleckiego i krakowskiego II Rzeczpospolitej, a także Rejencji Opolskiej, wchodzącej w skład Republiki Weimarskiej, a po 1933 roku – Trzeciej Rzeszy.

Szeroko zakrojony materiał badawczy zaowocował zestawieniem, które w zwięzłej formie ujmuje historyczno–architektoniczną formułę każdej z realizacji. Zbiór, jak zaznaczają sami autorzy, jest selekcją własną, subiektywnie najważniejszych bądź najbardziej reprezentatywnych budowli. Warto również zaznaczyć, że obejmuje on obiekty wcześniej omijane, a także te, znajdujące się w niewielkich miejscowościach. Fachowy opis i umieszczenie ich w odpowiednim kontekście pozwala dojrzeć ich dawne znaczenie w krajobrazie miasta. Lektura umożliwia odkrycie ich pierwotnych funkcji (patrz np. Bank Prowincji Górnego Śląska w Raciborzu), czasem, brakujących detali (jak w przypadku niezachowanego zegara z fasady będzińskiej poczty) czy zamysłu towarzyszącego ich twórcy.

fot. Karolina Wojciechowska

Przewodnik niezaprzeczalnie ma charakter popularnonaukowy, nie jest to jednak jego wadą. Ze względu na wciąż rosnące zainteresowanie architekturą modernistyczną, daje on możliwość szerokiemu gronu na zapoznanie się z realizacjami niesztampowymi, a może nawet na odkrycie ich we własnej okolicy! Nie należy także odbierać publikacji waloru naukowego – pojawiają się w niej bowiem informacje odnośnie do atrybucji dzieł, które nie znalazły wcześniej miejsca w innych opracowaniach (np. dotyczące Miejskiego Zakładu Kąpielowego w Bytomiu). „Styl gotycki wyklucza się” można potraktować zatem także jako kompletne źródło wiedzy, które potwierdza i upowszechnia odkrycia, znane wcześniej jedynie gronu specjalistów. Niezależnie od motywacji czytelnika lektura ta powinna zadowolić amatorów architektury modernistycznej i dostarczyć wielu inspiracji do wakacyjnych, miejskich wojaży.

Przewodnik został wydany w poręcznej i wyrafinowanej graficznie formie. Wartość tę dostrzeżono między innymi nominacją w konkursie „Śląska rzecz”, organizowanym przez Zamek Cieszyn. Niedługo po publikacji został także okrzyknięty jednym z najlepszych śląskich gadżetów[1] oraz najlepszą książką o architekturze i dizajnie[2] 2015 roku.

A. Syska, T. Kiełkowski, Styl gotycki wyklucza się. Międzywojenna architektura w województwie śląskim, Wydawnictwo Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego 2015.

tekst: Karolina Wojciechowska

korekta: Martyna Góra

[1] Kula, grajfka i wycinanki. Najlepsze śląskie gadżety 2015 roku,
http://katowice.wyborcza.pl/katowice/5,35017,19419619.html?i=5

[2]     Najlepsze książki o architekturze i dizajnie 2015 roku,
http://culture.pl/pl/artykul/najlepsze-ksiazki-o-architekturze-i-dizajnie-2015-roku