Prorok czasów zagłady
Oswald Spengler, niemiecki filozof kultury, kojarzony jest przede wszystkim z głośnym „Zmierzchem Zachodu”. Nie mniej pasjonująca jest jego mniej znana książka „Lata decyzji. Niemcy a bieg dziejów powszednich”, wydana niedawno nakładem wydawnictwa Aletheia.
fot. Agnieszka Wielińska
Jako pasjonatka historii z ogromnym zaciekawieniem sięgnęłam po książkę Spenglera. Autor, nazywany często prorokiem cywilizacji, zaczął pisać „Lata decyzji” w listopadzie 1932 roku, na podstawie wcześniej wygłoszonych referatów. Wydanie nastąpiło pół roku później, już za rządów partii Hitlera. Sytuacja w Niemczech pozostawała wtedy taka sama jak wcześniej. 30 stycznia 1933 roku książka była wydrukowana do strony 154. Nic w niej nie zmieniłem, bo nie piszę dla kilku miesięcy czy następnego roku, lecz dla przyszłości – pisał. Spengler kreśli obraz rzeczywistości i przyszłych wydarzeń całkowicie obcy nazistowskiej ideologii zwycięzców wyborów z roku 1933. Kluczową wizją w „Latach decyzji” staje się obraz apokaliptycznej rewolucji, zwanej przez niego „kolorową”, która dąży do unicestwienia Europy w obecnym pojmowaniu i znaczeniu tego słowa.
Polityka historii a historia polityki
Spengler utwierdza czytelnika, że „realnie ocenić jakieś wydarzenie można dopiero wtedy, gdy odchodzi ono w odległą przeszłość, a definitywne sukcesy i niepowodzenia dawno stały się faktami”. Podaje przykład kampanii napoleońskiej czy chociażby próby zjednoczenia Niemiec i okres rządów Otto von Bismarcka. Filozof zdaje sobie sprawę, że cała Europa, a wraz z nią każdy jej mieszkaniec, znajduje się na pograniczu wojen, a pokój jest jedynie złudnym wrażeniem. Mimo to niejednokrotnie podkreśla fakt doniosłości epoki, w której żyje. Za historię wysokiej kultury człowieczeństwa uważa historię sił politycznych, której napędzającą formą jest wojna. Spengler jest zdania, że do najpoważniejszych oznak utraty godności państwa i jego bycia „w formie” jest dominanta czynników gospodarczych nad politycznymi, tak bardzo cechujący Europę i świat już od początku XIX wieku. Bez silnej polityki zdrowa gospodarka nie jest możliwa.
Niemcy sercem Europy
Spengler w „Latach decyzji” skupia się przede wszystkim na Niemczech. Nazywa je kluczowym krajem świata. Zwraca uwagę na położenie geograficzne swojej ojczyzny i wpływ na losy świata. Kluczowa pozycja wiąże się nie tylko z chęcią dominacji w regionie, ale i rozlicznymi wpływami na ościenne państwa i bliskością umownej granicy Europy z Azją. W rozważaniach na temat ojczyzny Spengler zwraca spojrzenie na Wschód, a zwłaszcza na Rosję, zalaną falą czerwonej, bolszewickiej walki klas; Rosję, która zapomniała czasy Piotra Wielkiego i znów bliżej jej do dzikiej, nieokiełznanej Azji niż zachodniej, cywilizowanej Europy wysokiej kultury.
fot. Agnieszka Wielińska
Przyszłość należy do nas
Wiele z zawartych w „Latach decyzji” wizji okazało się proroczych. Wybuch wielkiej wojny, określonej w późniejszym czasie mianem II światowej, kolorowa rewolucja, walka klas i gospodarczy czynnik wszelakich wojen i międzynarodowych transakcji, który przeważa nad czynnikiem politycznym, znanym i cenionym z czasów starożytności to rzeczywistość minionych i obecnych lat. Autor udziela rad, jak powinni zachowywać się politycy, prawdziwi mężowie stanu, których, niestety, dziś tak brakuje, by nie dopuścić do upadku Zachodu, do upadku starożytnej Europy. Uczy, że doświadczenie historyczne jest kluczową miarą dalszych działań, mających na celu dobro ludzkości. Udowadnia, że wszystko jest w rękach mądrych i odważnych ludzi, dzięki którym przyszłość należy do nas. Jego spojrzenie i proponowane rozwiązania wciąż pozostają w mocy, a ich aktualność po upływie ponad osiemdziesięciu lat zaskakuje i każe docenić profetyzm autora.
„Lata decyzji” być może nie należą do książek lekkich i przyjemnych, do poczytania w chłodne, ciemne wieczory, ale z pewnością pomagają otworzyć oczy i szerzej spojrzeć na wydarzenia targające współcześnie Polską, Europą i światem.
korekta: Paulina Goncerz
Oswald Spengler: Lata decyzji, przeł. Bogdan Baran, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2015.
