Świat widziany oczami dziecka

Opowieść o małym Aharonie zaliczana jest do najważniejszych dzieł w literackim dorobku Grosmana, jak również w dziejach współczesnej literatury hebrajskiej. Swoją premierę miała w 1991 roku. Od tej chwili jej czternastoletni bohater stawiany jest na równi z podobnymi sobie bohaterami literackimi – Oskarem z powieści „Blaszany bębenek” czy Benjaminem Buttonem, który zamiast się starzeć, stawał się dzieckiem. Każdy z tych bohaterów w sobie tylko znany, niecodzienny sposób próbował uciec przed dorosłością.

„Księga gramatyki intymnej” to historia rozgrywająca się w rozbrzmiewającej jeszcze echem wojny sześciodniowej Jerozolimie. To opowieść o chłopcu pochodzącym z rodziny żydowskich imigrantów, który uważnie obserwuje otaczający go świat i życie na robotniczym osiedlu. Aharon widzi znerwicowaną i apodyktyczną matkę, ojca leczącego usychający baobab, sąsiadów, starszą siostrę i swoich dwóch najbliższych przyjaciół. Ot, zwyczajne, przeciętne życie. Spostrzeżenia „zewnętrzne”, obiektywne przeplatają się z przesyconymi empatią przeżyciami wewnętrznymi chłopca, które podkreślają jego wyjątkowość.

Dla Aharona świat jest przede wszystkim walką międzyludzką i światopoglądową. Jej przejawy obserwuje u swoich rodziców, którzy zaciekle próbują udowodnić wyższość klasy robotniczej nad inteligencją. Ojciec o polskich korzeniach mający za sobą doświadczenie gułagu i ucieczkę do Izraela oraz matka, Hilda, która nie jest zadowolona z tego, jakie życie przyszło jej wieść – oboje zmagają się z tym, co minęło, a czego nie umieją zostawić za sobą. Pojawiają się tu znamiona Holocaustu, który dla Aharona pozostaje niejasny i nieuchwytny. Przeszłość i historia, a nawet aktualne wydarzenia polityczne, są dla chłopca czymś niezrozumiałym, osnutym mgiełką tajemnicy.

Wkraczający w trudny wiek dojrzewania Aharon stwierdza, że ludzie są inni, niż zakładał. Raz po raz go zawodzą: przyjaciele, rodzina, jego pierwsza miłość. Stojący u progu dorosłości chłopiec w swoim otoczeniu widzi jedynie zło. Dorosłość staje się dla niego synonimem utraty niewinności. Buntuje się przeciw temu, co widzi i czuje. Zamyka się w świecie swojej wyobraźni, którą określa mianem „obłokobujaningu”. Wybór odizolowania się od świata zewnętrznego wiąże się również z tym, że chłopiec przestaje rosnąć.

„Księga gramatyki intymnej” to zapis myśli i uczuć dziecka, które próbuje zbuntować się przeciw wszystkiemu, co widzi i stara się pojąć. Aharon nie rozumie oczekiwań rodziców, którym w teorii ma sprostać; nie pojmuje skąd bierze się niedoskonałość świata i ludzi. Książka Grosmana to idealny portret dziecka, a właściwie dziecięcych emocji wzbudzanych przez doświadczenie tego, że świat nie jest taki, jakim wydawał się być. Historia kończy się w sposób symboliczny w roku 1967. Zbliża się wojna, która każdego odziera ze złudzeń.

korekta: Paulina Zaborowska

David Grosman: Księga gramatyki intymnej, wyd. Świat Książki, Warszawa 2015.