Wyobraźnia rządzi wszechświatem

Gdy po raz pierwszy zobaczyłam książkę Piotra Jezierskiego, tytuł skojarzył mi się z dwiema rzeczami: „wektory” wyłoniły się z odmętów mej pamięci jako zakurzone pojęcie matematyczne, a może fizyczne, które z racji tego, że nie było mi do niczego potrzebne, stało się całkowicie zapomniane. „Wyobraźnia” kojarzy mi się z czymś absolutnie przyjemniejszym aniżeli matematyka. Dzięki wyobraźni widzimy i lepiej pojmujemy rzeczy pozornie uważane za powszechne. Wyobraźnia pozwala kreować nowe światy, zdarzenia, idee i wiele innych wspaniałych rzeczy, które potem niejednokrotnie wcielamy w życie. Tak, kreacja jest najważniejszą cechą wyobraźni.

Autor książki „Wektory wyobraźni. Przekraczanie granic w tekstach kultury popularnej” tłumaczy jej tytuł w nieco inny sposób. Nasze wektory – kierunki wyobraźni – niosą ze sobą koncepcję, hipotezę zrodzoną w umysłach twórców fantastyki. Wszystkie one zmierzają poza granice poznawcze człowieka. Autor w oparciu o wybrane teksty kultury na ponad 170 stronach stara się przyjrzeć granicom przekraczanym przez twórców współczesnej fantastyki, a także ich odbiorców i bohaterów. Jezierski przestrzega przeciwników „spojlerów”: niech lepiej tej książki nie czytają. Na szczęście nie należę do tej grupy, więc niektórymi opisami zostałam przez autora zachęcona do sięgnięcia po pozycje, do lektury których namawia.

Wyobraźnia a fizyka, czyli jak powstało science fiction

Fantastyka jest dzisiaj gatunkiem bardzo płodnym i popularnym. Dużą rolę gra nie tylko przygoda, którą ma szansę przeżyć odbiorca. Przełamywanie granic, poszukiwanie nowych kierunków ekspansji, ich znaczenie, poszukiwanie odpowiedzi to zakresy aktualne dla każdego adresata tekstu kultury. Obszary, po których porusza się współczesna fantastyka, a które komentuje autor, to nie tylko literatura, ale i kino, wirtualny świat gier komputerowych i codzienne życie każdego z nas. Potrzeba poznania i radość odkrycia dają odbiorcy możliwość głębszego przeżywania i lepszego rozumienia rzeczywistości – nie tylko tej wykreowanej przez artystę. Owo odkrywanie posiada głębsze znaczenie: dzięki sztuce człowiek ma okazję do nieustającego rozwoju.

Czytanie fantastyki nie wszystkim kojarzy się z kiczem. Autor, porównując ten gatunek do protezy realnego odkrywania, tłumaczy, że jako czytelnik na czas lektury zawiesza swoją wiedzę o rzeczywistości i pozwala unieść się wyobraźni. Do tego samego namawia czytelników „Wektorów wyobraźni”, zapraszając ich do podjęcia wyzwania i pogrążenia się w fantastycznej, popularnonaukowej przygodzie. Przygodzie odkrywania.

Przenikanie granic, przenikanie światów

Ciekawą ścieżką twórców fantastyki – oraz jedną z moich ulubionych– jest tworzenie historii alternatywnej. Jej twórcy, często czerpiąc z historii XX wieku, lubią zastanawiać się, co by było, gdyby… Chwyt taki niesie ze sobą element zabawy, gry z czytelnikiem, wzbudza zainteresowanie nieznanym i tajemniczym. Posthumanistyczna przyszłość, sztuczna inteligencja i szósty zmysł czy tworzenie nowego człowieka to tylko niektóre z tematów, które podejmuje autor, obrazując różne rodzaje wektorów. Tytułowe „przekraczanie granic” to również tematyka życia i śmierci – wyobraźnia twórców malujących obraz „życia po życiu” pozwala choć w niewielkim stopniu zachować swoją nieśmiertelność: odwieczne „non omnis moriar” i motyw „exegi monumentum”.

Jedno jest pewne: fantastyka to źródło nieustannego odkrywania. Rzeczywistość potrafi zaskoczyć każdego, ale pokonywanie szeroko rozumianych granic stanowi dla każdego odbiorcy wyzwanie. Wyzwanie, które warto podjąć – o czym i autor książki, i ja jesteśmy przekonani.

korekta: Sylwia Klonowska

Piotr Jezierski: Wektory wyobraźni. Przekraczanie granic w tekstach kultury popularnej, Gdańsk 2014.