Czy można mówić o miłości w (do) Königshütte?

20 kwietnia 2012 · Kinga Kościak

foto. Michał Andrysiak

Spektakl Miłość w Königshütte od momentu pojawienia się na scenie (31 marca 2012 roku) wzbudza wiele kontrowersji. Zarzucono mu „papierowość” i niewydolność w używaniu środków artystycznych, schematyczność i jednowymiarowość. W obronie zaś posypały się słowa uznania dla tejże „papierowości” czy schematyczności jako sugestywnych środków wyrazu. Historię wymienionych polemik można przeczytać na stronie Teatru Polskiego. Jak zwykle więc – jednym sztuka się podoba, trafia w gust estetyczny, tematyczny, moralny, zaś w przypadku innych – kompletnie chybia. Jednak, czy przedzierając się przez spornie ocenianą oprawę dzieła, dopadnie nas wreszcie, ukryte gdzieś wewnątrz, katarktyczne poruszenie? Jakaś głęboka prawda o człowieku, o czasach, trudnych obowiązkach i jeszcze trudniejszych wyborach?

Raczej nie. Bo jak może poruszać coś, za co sami bohaterowie nie dają funta kłaków? Zaciekła krytyk sztuki Ingmara Villqista – Henryka Wach-Malicka – zauważa przerażającą martwotę wyzierającą z postaci głównego bohatera – dr. Schneidera [Artur Święs]. I rzeczywiście, doktor przypomina raczej ludzką marionetkę, która zupełnie pozbawiona uczuć (a może tylko zdolności ich wyrażania?) czy refleksji, jakby za pomocą niewidzialnych nici lub czarodziejskiego fletu wiedziona zostaje od chorego do chorego, bezwiednie dając się nieść dziwnemu, lunatycznemu tańcowi. Nie ulega wątpliwości, że czyn to humanitarny i godny pochwały ratować i leczyć ludzi – bez względu na ich status, narodowość czy skazę sumienia – nie mogłam jednak oprzeć się wrażeniu, że przed oczami widza nie rozgrywa się żaden dramat. Wypadki toczą się same, samodzielnie wybierając postaci biorące w nich udział.

W Königshütte nie ma miejsca na oczekiwany konflikt tragiczny. Jeśli tematem sztuki jest bezinteresowna miłość do drugiego człowieka (czy to chorego, czy wybranka, ukochanego), motyw to wielki, lecz pusty. Przeinaczony, kaleki. Nadmuchany wielkim kalibrem, grzmi nad głowami odbiorców. Wchodzimy do środka gigantycznego molocha i na co wpadamy? Na świszczący wiatrami szkielet z patyków. Bo czyż nie jest naiwnością spodziewać się bogatego wnętrza w strukturze kukiełki? Bohatera z papieru, drewna lub szpitalnych szmat?

foto. Michał Andrysiak

Forma przerasta treść. Postaci mając uczestniczyć w wielkim balu wojny i pokoju, nienawiści i miłości, gubią gdzieś ludzkie cechy, stają się matowe, nadmuchane ideą (śląskości?, śląskiego braterstwa, rodzinnego ciepła?) do granic możliwości. Bo może, przychodzi mi na myśl, tutaj zamiast człowieka kocha się Königshütte? Przecież miejscowe małżeństwo [Grażyna Bułka, Kazimierz Czapla] tracąc na wojnie syna całe swe zainteresowanie i czułość przelewa na mieszkańców – „śląską rodzinę”. Żałoby po synu nie widać. Przyjezdna guwernantka [Anna Guzik], później żona doktora, ukazana zostaje jako dziwny, rozhisteryzowany twór, który nie chcąc przyjąć śląskiej tożsamości, zostaje wyobcowany, odcięty. Wyrzeka się go nie tylko społeczność miasta, ale z biegiem czasu właśni rodzice, zapomina o niej mąż, któremu wiadomość o możliwej ciąży wylatuje tym samym uchem, którym wleciała.

A co z motywem świętego i męczennika? Czy jego rozpalone serce powiąże znaczeniem miłość-ideę i miłość-ciało? Niestety. Dr Schneider okazuje się niczym więcej niż idealnym korpusem medycznym zawierającym sprawne ręce, posłuszne nogi i umysł dobrze operujący w łacińskich nazwach cor, cordis. Czy może tu być mowa o ukochaniu człowieka?

foto. Michał Andrysiak

Villqistowy doktor-marionetka nie podejmuje żadnego wyboru. Wplątany w sieć wydarzeń idzie, ślepo powłócząc nogami od chorego „gorola” do Ślązaka, od żony do tajemniczej więźniarki, od rosyjskiego majora do emisariusza Werwolfu. A im dalej idzie, tym mniej rozumiemy i tym mniej czujemy. Nawet gdy zaczynamy się zastanawiać, czy on się przypadkiem w tej młodej „ślunskiej kurwie” nie kocha, zostajemy zawiedzeni. Pan doktor nikogo, proszę państwa, nie kocha. Pan doktor to maszyna terapii i uzdrawiania.

I za cóż tak się tej postaci dostaje? Za to, że podtrzymuje życie, że leczy? Bynajmniej. Doktor Schneider jest dla mnie postacią ściśle podejrzaną, niewiarygodną, sztuczną. Niczym bohater sterylnie „czystych” skandynawskich opowieści zrzucony z połaci wyobraźni Ingmara Villqista prosto w gęstą, brudną otoczkę chorzowskich kominów, doktor pozostaje dla mnie niezrozumiały i zakłamany. Bo skąd on się tutaj wziął? Wiadomość, iż scenarzysta i jednocześnie reżyser widowiska pozostawał długo pod wpływem skandynawskiego stylu pisania, na pewno nie dziwi, może coś tłumaczy, ale na pewno też nie usprawiedliwia. Tchnące z wymienionych koncepcji rezerwa i intelektualizm mają niepodważalny udział w kreacji głównego bohatera. Skąd jednak ten zimnokrwisty człowiek wziął się w Königshütte? Panu doktorowi nie do twarzy wśród śląskich hałd, jego słowa nie brzmią, a wzrok się gubi. Jeśli ma stać się symbolem łączącym ludzi ponad narodowościami, poglądami, językiem i kulturą, symbol to kaleki, nieczytelny.

I nie chodzi o to, że nie ma w nim uczuć, ani o to, że nie dba ani o siebie, ani o żonę, że nie przeszkadza mu zakwaterowanie w mieszkaniu po wydalonych lub zabitych Niemcach, których teraz sam po nocach chodzi leczyć do więzienia. Nie dlatego. Doktor mimo przysięgi Hipokratesa nie łączy i nie równa ludzi ze sobą. Na nic zdają się liczne środki mające uzmysłowić widzowi jego miękkie i dobre serce, jego dobroć ponad podziałami, jego miłość (?!). Schneider ma, mimo przepaski na oczach i powiązanych na sznureczku dłoniach, tak jak reszta bohaterów „Miłości” swoich-nieswoich faworytów. A my to widzimy. Jego marionetkowość zdaje się na służbie śląskości i choć początkowo przedstawia się w kolejności „Jestem Polakiem, Ślązakiem, lekarzem”, później o polskości zapomina. Reżyser (bo skoro marionetka, to musi być i on) tworzy bariery, segreguje, wartościuje. Wykorzystuje martyrologiczne treści dla uwznioślenia historii śląskich Polaków, nie robiąc tego samego z drugą historyczną stroną – Polaków spoza regionu Śląska. Sam doktor, mimo że uczuć nie przejawia, a na żonę nawet nie patrzy, na swojej bez wyrazu twarzy odbija wieczne obrazy umęczonych śląskich braci.

foto. Michał Andrysiak

Nie można więc mówić o sztuce łamiącej bariery. Dziś w prasie pada pytanie, czy wystawione w Bielsku przedstawienie to polityczna prowokacja. Obecnie, gdy dużo się mówi o śląskiej tożsamości, wystawienie pro-śląskiego spektaklu może budzić podejrzenia. Jednak sztuka to nie tygiel polityczny, artysta ma prawo wyrazić własny punkt widzenia. Czy musi być obiektywny? Nie. Czy musi być poprawny politycznie? Nie musi. Łagodny, poprawny, ugłaskany? Skądże! Lubimy skrajne i wstrząsające treści! Jednak niech będzie prawdziwy, ludzki, chcemy bohaterów z krwi i kości, a nie efemeryczne wycinanki z kolaży wyobraźni.
A jeśli już bierzemy się za tematy drażniące i wzbudzające skrajne emocje, zróbmy to dobrze, nieważne po „gorolsku” czy po śląsku, ale dobrze. Jak to jest dobrze? Tak, żeby pod powłoką kreacji można było odnaleźć ludzkie serce.

W końcu Pan doktor odchodzi i trafia do nieba. Spotyka tam swoich chorzowskich przyjaciół. Odrzuca laskę i bierze pod rękę „ślunską dziołchę”. I wszystko byłoby dobrze, gdyby chociaż tu odzyskał twarz i resztę swojego ciała. Ale nie, on nadal jest pod władzą demiurga.
Panie Villqist, niech Pan się zlituje i odetnie mu te sznurki!

Zapraszam do zapoznania się z historią polemik dotyczących spektaklu oraz, wyrastających jak grzyby po deszczu, recenzji:
http://www.teatr.bielsko.biala.pl/index.php?s=8&fun=more&id=326&mg=
Reżyseria i scenografia Ingmar Villqist
Muzyka Krzysztof Maciejowski
Kostiumy Ilona Binarsch

Tagi: teatr

widz

A wczoraj (chyba na przekór autorce tekstu) po spektaklu była owacja na stojąco.
Autorka chyba jest zwolenniczką „zakamuflowanej opcji niemieckiej”, skoro pisze,że doktor leczył w więzieniu Niemców. A może nie do końca zrozumiała sztukę?
Kinga Kościak

Podczas premiery na której obecna była autorka również zdarzyły się takie owacje.
Autorka jest zwolenniczką dobrej i ciekawej, odkrywczej i niesztamowej sztuki.
Co do „powojennych” obozów-więzień (np. w Świętochłowicach) odsyłam do źródeł. W owych obozach-więzieniach zatrzymywani byli zarówno „kolaboranci” jak i Niemcy. Radziłabym poczytać statystyki mówiące o przyjęciu przez mieszkańców Górnego Śląska niemieckiej przynależności państwowej (poprzez przyjęcie Niemieckiej Listy Narodowościowej DVL – Deutsche Volksliste.
paweł

Na Śląsku zarówno tym niemieckim jak i polskim (w tym w Bielsku) Volkslista była obowiązkowym spisem ludności.
Postać dr Schneidera pochodzi z Bielska – w styczniu Villqist mówił o autentycznej historii bielskiego dra wziętego do Zgody i historię poznanej więźniarki (cała historię autor przerobił)
mimbla

wielka szkoda, że Pani Recenzent nic nie zrozumiała z tej bardzo udanej sztuki… najwyraźniej zbyt małe ma Pani Kinga doświadczenie w pisaniu o spektaklach trudnych i ważnych, bo i temat ją przerósł, i teatralna realizacja. gratuluję za to tego osobliwego pisania o sobie samej w trzeciej osobie;). czekam z niecierpliwością na kolejne teksty o sztukach dobrych, ciekawych, odkrywczych i niesztampowych. umieram z ciekawości, które to będą sztuki, skoro Miłość dla recenzenta (?) nie jest warta funta kłaków…
Kinga Kościak

Droga mimblo,
funta kłaków czy ja bym dała – nie zastanawiałam się, twierdzę natomiast, że za tytułową miłość „sami bohaterowie funta kłaków nie dają”.
Spektakl jest nieprzekonujący, a jego marność artystyczna została wyrażona i określona w wielu dotychczasowych recenzjach, których autorom, w odwrotności do mojej skromnej osoby, małego doświadczenia zarzucić nie sposób – odsyłam do recenzji Magdaleny Legendź „Materiał na tragedię”, która ukazała się w „Relacjach Interpretacjach”, tekstu Pani Henryki Wach-Malarz, o którym było bardzo głośno ponieważ pierwsza odważyła się skrytykować spektakl, czy choćby krótkiej wypowiedzi Michała Smolorza, którego tytuł brzmi: „Miłość w Konighutte jest dziełem marnym” nie wymaga komentarza. Przykłady można mnożyć.
W tym wszystkim bezdennie smutnym pozostaje fakt, że kryjący się pod pseudonimem czytelnik recenzji nad którą autor pracował kilka dni, w ciągu minuty opracowuje wypowiedź obrażającą go, przy czym nie wywodzi żadnych argumentów przeciwko zarzuconej autorowi nieznajomości tematu czy głupocie, że tak to ująć muszę…
Stwierdzenie „Pani Recenzent nic nie zrozumiała” domaga się, wydawać by się mogło, argumentacji. Oczekuję więc na wytyczne, czego nie zrozumiałam i pojąć nie mogłam, bo, kto wie, może rzeczywiście otworzą mi one oczy na coś, czego nie dostrzegłam?
Pozdrawiam i proszę o kulturalne i konstruktywne wypowiedzi.
mimbla

Hm. O pani Henryce Wach-Malarz nie słyszałam, ale o Wach-Malickiej – owszem. Jeśli mówimy o tej samej osobie, to czytam jej teksty od lat, bo faktycznie jest recenzentem z prawdziwego zdarzenia, mam wielki szacunek do jej wiedzy, doświadczenia i wyczucia, którego jej ten jeden raz zabrakło i wiedzą o tym wszyscy ci, którym teatr w naszym województwie jest bliski. Zresztą, z tego co pamiętam, Dziennik łagodził jej tekst online, kiedy wybuchła ta burza nienawiści i antyśląskiej głupoty. Sama recenzentka swój drugi tekst – odpowiedź na oświadczenie twórców – napisała już w dużo łagodniejszym tonie. Mój szacunek do niej jako dziennikarki pozostał, ale szacunku do Dziennika nie odbuduje już nic. Pan Michał Smolorz natomiast recenzentem nie jest i nigdy nie był, jako publicysta opisuje różne elementy życia społecznego, politycznego i kulturalnego śląsko-dąbrowskiego światka i wystarczy znać jego teksty i ich charakter, żeby wiedzieć i czuć, że panu Smolorzowi z założenia mało co się podoba. Ale taki jego urok. Lubię go czytać, bo ma wspaniałe pióro, ale uważam, że przywoływanie go przy okazji Konigshutte nie ma większego sensu. Przykłady negatywnych recenzji można mnożyć? Nie wydaje mi się. Ale skoro już mnie Pani gdzieś odsyła, to i ja odsyłam do tekstów: pani Klich – GW, pana Pawłowskiego – GW, pana Miecika – Newsweek, pani Zalewskiej – Teatr czy do materiałów WOK w TVP. Poszukiwanie tekstów ułatwi Pani e-teatr, gdzie zebrano te wszystkie wypowiedzi. Nie pamiętam, by kiedykolwiek wcześniej media ogólnopolskie tak szybko i tak dokładnie zajęły się naszym lokalnym teatrem i by spektakl stąd został tak fantastycznie oceniony przez ludzi, którzy przecież nie są nijak umoczeni w tym konflikcie, który wybuchł w sieci, ale też przecież na debatach – uczestniczyła w nich Pani, żeby lepiej zrozumieć spektakl albo żeby zderzyć swoje zarzuty z tym, co miał do powiedzenia reżyser? Jeśli Pani nie było, pragnę poinformować, że z debat to teatr wyszedł obronną ręką, a nie dwoje czy troje lokalnych dziennikarzy czy zwolennicy RAŚowych teorii spisku i owacji na stojąco na zamówienie. Debat można poszukać w sieci.
Rozumiem, że pracowała Pani kilka dni nad recenzją, ale może za bardzo skupiła się Pani na cudzych tekstach, zamiast uwierzyć spektaklowi. Tymczasem Pani tekst wygląda jak, jakby się Pani koniecznie chciała opowiedzieć po którejś stronie palącego konfliktu, zapominając, gdzie w tym wszystkim jest sztuka. Jeśli widziała Pani premierę, to może niepotrzebnie czekała Pani z tekstem tak długo – może lepiej byłoby zaufać sobie samej i swoim emocjom, zamiast posiłkować się setkami mnożących się w sieci komentarzy.
Odnosząc się do Pani zarzutów… Cały Pani tekst jest „z tezą”, to niełatwe, więc tylko kilka słów ode mnie na temat wartości artystycznej sztuki, ale mnie niewątpliwej. Artur Święs w „Miłości” jest genialny. Widziałam go na różnych scenach kilkanaście razy, za każdym razem z wielką przyjemnością. Dzięki ogromnej konsekwencji w grze tego aktora przed oczami widza rozgrywa się potworny dramat – nie rozumiem, jak można tego nie dostrzec, skoro ten dramat wali między oczy i usztywnia widza na 2 czy 3 godziny. „Bohater z papieru, drewna i szpitalnych szmat?” Czy Pani siedziała tyłem do widowni? Nie podejmuje żadnego wyboru? Doktor wybiera świadomie i zgodnie ze swoim sumieniem, to jasne i czytelne. Niezrozumiały? Zakłamany? Raczej przejrzysty, choć oczywiście nie idealny. W tej sztuce nie ma nieudanych ról. Świetna Guzik, fenomenalny Lorek, jak zwykle czarujący Bułka i Czapla. Jedyne, co budziło moje wątpliwości, to ten „śląski ołtarzyk” w tle, ten kredensik, stolik, obrazek, może to było zbyt dosłowne, niepotrzebne, ale to przecież drobiazgi. Ten spektakl rozwala spokój w głowie i otwiera oczy. Wystarczyło kilka miesięcy, by sztuka wrosła w teatralny świat śląska i już stała się legendą. To straszne, że nie wystawił go Teatr Śląski, bo wtedy dyskusja i o historii, i o teatrze, zatoczyłaby jeszcze szersze kręgi, ale z drugiej strony obecnie chyba tylko Teatr Polski może sobie pozwolić na brak strachu w realizacji wielkich sztuk o ważnych tematach.
Proszę wybaczyć, jeśli poczuła się Pani dotknięta moim komentarzem, ale jako widz chcę bronić spektaklu, który o lata świetlne wyprzedza tę papkę, którą serwują nam teatry w okolicznych miastach. Jako recenzent, powinna to Pani dostrzegać. Nie tylko wyprzedza, ale też staje na równym poziomie ze Słobodziankiem, Głombem czy Liberem, wynosząc śląski temat i teatr na ogólnopolską arenę. To świetny, pulsujący spektakl, mądrze wyreżyserowany, dobrze zagrany i udany od pierwszej sceny po owacje na stojąco. Warto zobaczyć go drugi raz, co polecam, bo ekipa już się zgrała. Proszę jeszcze raz dać szansę i im, i sobie.
Pozdrawiam.
Kinga Kościak

Mimblo,
skąd tyle cynizmu i złości na recenzenta, który nie zrobił nic ponadto, że nie dzieli z Tobą gustu scenicznego? Wiadomo, polityka na scenie robi swoje, burzy krew, bo nasze-śląskie, bo o nas, bo dla nas ważne, więc i dobre i słuszne i piękne i wzruszające. Lub też po prostu, tendencyjnie dla tego co polityczne, dzieli społeczeństwo na dwa obozy, które gotowe byłyby pogryźć się do krwi w obronie swoich, zawsze słusznych, poglądów.
Ale co ma zrobić ten, komu spektakl tej krwi nie burzy, bo, być może, pochodzi spoza regionu i potrafi obiektywnie spojrzeć na sporne „dzieło”, ocenić na zimno jego estetykę, symbolikę, zdolność wywoływania emocji, katartycznego poruszenia właśnie u „obcego”, kunszt warsztatu reżyserskiego i pracę scenarzysty, a jeśli są tą samą osobą – ocenić tę symbiozę. Czy człowiek, którego konflikty polityczno-regionalne ani ziębą ani grzeją, zaś sam spektakl w wymiarze artystycznym ocenia jako słaby, ma milczeć, żeby nie narazić się na ataki rozjuszonych?
Przykłady oceniających „Miłość” jako dzieło „marne” wypowiedzi podałam, aby wykazać bezzasadność Twojego ataku, w którym postanowiłaś nałożyć mi maskę „niedoświadczonego recenzenta”, a tym samym wykazać wypaczone spojrzenie na sztukę. Nie zaś po to, aby wykazać źródło własnych gustów. Co, jak przypuszczam, musiałaś zauważyć, a swoją uwagę, jakobym miała bazować na recenzjach innych, stosujesz wyłącznie przez (nieuzasadnioną, ale widać immanentną) złośliwość.
Na przekór więc pustej zasadzie, którą z ochotą wcieliłaś w życie – nie wskażę kolejnych przykładów negatywnych recenzji i wypowiedzi oraz przemilczę fakt istnienia tych budujących, pochlebnych, których oczywiście również nie brakowało. Co jednak nie zmienia mojego spojrzenia na przedmiot dyskusji.
Warto zauważyć, że moja recenzja nie jest polityczna, a kilka napomknięć o rzucających się w oczy sympatiach i antypatiach reżysera nie zmieni tego faktu. Dlatego też nie rozumiem zasadności zdania – „Tymczasem Pani tekst wygląda jak, jakby się Pani koniecznie chciała opowiedzieć po którejś stronie palącego konfliktu, zapominając, gdzie w tym wszystkim jest sztuka.” Tak się bowiem złożyło, przynajmniej mi jedynie taka pozycja wydaje się sensowna, że do sceny siedziałam przodem (w odróżnieniu od Artura Święsa, któremu jako dr Schneiderowi zdarzało się stanąć tyłem do publiczności) i mogłam zauważyć wiele mankamentów, o których piszę w powyższej recenzji. Mankamenty to jednak głównie reżyserskie i dotykające samego scenariusza.
Być może obycie ze sztuką sprawia, że wątki martyrologiczne nie wprawiają mnie w drżenie, nie czyni tego również regionalna miłość i poczucie nacjonalistycznej więzi – szczególnie jeśli „obcych” ustanawia na pozycji wroga czy obywatela niższej kategorii. Nie zachwyca mnie również ani martwota i osłupienie (Artur Święs), tam gdzie oczekiwać by należało dramatu egzystencjalnego, ani tkliwa miłość do pobratymców, gdy brakuje jej do własnego syna (niemożliwa do zaakceptowania rola, która przypadła Grażynie Bułce).
A wracając do polityki. Swoją recenzją chciałam wykazać nie to, że śląska tożsamość jest w jakikolwiek sposób wypaczona, a jej historia nieciekawa czy godna krytyki – daleko mi od tego!- ale że przynależność do danego regionu nie powinna stać ponad podstawową przynależnością człowieka – do swojego serca. I o tym powinien pamiętać nie Ślązak, ale scenarzysta (pamiętajmy że krytykuję postaci wykreowane w sztuce a nie postawy realnych ludzi!). W każdym innym wypadku dzieło będzie miało wymowę, którą doskonale zilustrował reżyser (aż trudno uwierzyć, że „dla podpowiedzi”) na zakończenie spektaklu – „Najważniejsza jest przynależność regionalna, jej nie wolno się wyprzeć a spotka nas nagroda”. W niebie z kolorowymi światełkami, śląską kołyską, inaczej – śląskim niebie, dr Schneider spotyka nikogo innego jak śląskich przyjaciół. I pojawia się pytanie: Czy takie zarezerwowanie sfer wyższych dla wybranej społeczności może mówić o tym samym niebie, o którym mówi Dante czy Mickiewicz?
Kinga Kościak

Za przekręcenie w nazwiska Pani Wach-Malickiej najmocniej przepraszam.
Katialinaa

Polecam artykuł Magdaleny Legendź (Teatr 7-8) „Dobry enkawudzista i zła Polka?”

← Żywe portrety w Muzeum Historii Katowic

Lekturowa Coco(nieczność) →

Czy można mówić o miłości w (do) Königshütte?

Szukaj

komentujecie:

Newsletter